आधीच सकाळी सकाळी तो बराच पिवून आला होता ..त्यात आता पुन्हा चार तासात त्याने अजून प्यायल्यावर तो चांगलाच चार्ज झाला ..मोठ्याने बरळू लागला .." ये दारू वगैरा छोडना सब अपने मन के उपर होता है..मै जब चाहे तब छोड सकता हुं ..वो भी घर मी रहेकर..लेकीन ये मां पीछे पडी इसलिये यहा तक आया हु ..अभीतक कई बार छोड चुका हु मै शराब ..क्यू बराबर है ना ? तो प्रश्नार्थक मुद्रेने माझ्याकडे पाहू लागला ..आता याच्याशी बोलण्यात काही अर्थ नव्हता ..तो वेगळ्या विश्वात गेला होता तर मी वास्तवात होतो ..मी नुसतीच दुजोरा म्हणून मान हलवली ..खरे तर दारू सोडण्यापेक्षा ती सोडलेली कायम बंद ठेवणे हेच अधिक कठीण असते ..काही दिवसातच पिणे पुन्हा सुरु होते ..हीच तर खरी समस्या असते ..पुन्हा सुरु होऊ नये म्हणून काय काळजी घ्यावी हेच शिकावे लागते व्यसनमुक्ती केंद्रात ..तो असेच काहीतरी बरळत गेला .. शेवटी सोफ्यावर मान टाकून लूढकला ..आमचे कार्यकर्ते त्याला उचलून आत घेवून गेले ..त्याची आई जाताना पुन्हा एकदा याची नीट काळजी घ्या ..काही कमी पडू देवू नका याला ..काय लागतील ते पैसे देईन मी..असे बजावून गेली ..संध्याकाळी त्याची दारू उतरली तेव्हा तो भानावर आला..आपण कुठे आहोत हे जाणवले ..आसपास बाकी उपचारी मित्रांची थट्टा मस्करी चाललेली होती ..याने उठून सरळ ऑफिसचा रस्ता धरला .." सर ..मुझे यहा नही रहेना...मेरी माँ को बुला लीजिये ..मुझे स्पेशल रूम अगर मिलती है..तो रहूंगा ..इतनी भीड के साथ नही रहे पाउंगा..आम्हाला हे अपेक्षितच होते ..स्वतःहून जरी उपचारांना एखादा आलेला असला तरी व्यसनमुक्ती केंद्राबाबत त्याला योग्य माहिती असेलच अशी खात्री नसते ..आपल्याला छान एखाद्या खोलीत आराम करायला मिळेल महिनाभर असे त्याला वाटत असते ..शिवाय दिमतीला नर्स ..डॉक्टर ..हाताशी असलेली बेल वाजवली की सेवेला हजर होणारा वार्ड बॉय..सलाईन ..वेगवेगळ्या तपासण्या ..हवे ते जेवण ..अशा कल्पना असतात अनेकांच्या ..एखाद्या खाजगी हॉस्पिटल प्रमाणे आपली बडदास्त ठेवली जाईल अशी त्याची अपेक्षा असते ..भानावर आल्यावर त्याला समजते की इथे आपल्या स्वातंत्र्यावर गदा आलेली आहे ..सकाळी वेळेवर उठणे ..रात्री वेळेवर झोपणे ..शिवाय एका विशिष्ट टाईम टेबलचे पालन करणे ..ज्यात समूह उपचार ..योग्याभ्यास ..प्राणायाम ..डायरी लेखन वगैरे करावे लागणार आहे ..हे सारे सुरवातीला त्याच्या पचनी पडणे कठीणच ..कारण घरी त्याला त्याच्या मर्जीने जगायची सवय असते ..इथे त्याला टाइम टेबल नुसार वर्तन करावे लागते ..रवी ने त्याला समजाविले की पहिले काही दिवस तुला येथे कदाचित आवडणार नाही ..पण नंतर नंतर सराव होईल सगळ्या गोष्टींचा ..तो वर तू तीन दिवस आराम कर ..आधी शरीरिक सृष्ट्या सक्षम हो ..औषधे घे वगैरे ..तर म्हणाला मला एकदा तरी फोन वर आईशी बोलू द्या ..आम्ही त्याला नकार दिला ..तू इतके दिवस आईसोबतच तर होतास..इथे येवून तुला जेमतेम आठ तास झालेत ..त्याच्या सगळ्या मागण्या गोड बोलून रवीने धुडकावल्यावर तो नाराजीने वार्डात गेला ..फंस गया यहाँ आकर..असे बडबडला जाताना .
तीनचार दिवस आराम करून झाल्यावर .. आता तुला इतरांप्रमाणे टाईमटेबलचे पालन करावे लागेल असे सांगितल्यावर त्याने पुन्हा कटकट केली ..मी माझ्या मर्जीने आलोय इथे ..त्यामुळे सगळे माझ्या मर्जीनेच करेन असा हट्ट होता त्याचा ..प्रेत्येक थेरेपिच्या वेळेस तो माॅनीटरशी वाद घाले ..वार्डच्या सफाईची जवाबदारी वार्डातील मित्रांवरच सोपवलेली असते ..त्या नुसार सकाळ संध्याकाळ वार्डात झाडू मारण्याचे काम आळीपाळीने दोघांवर येत असते ..त्या वेळी देखील त्याने तमाशा केला ..मी झाडू मारणार नाही ..मी असातसा माणूस नाहीय..इंजिनियर आहे ..माझ्या हाताखाली चार नोकर होते पूर्वी ...वगैरे ! बाबारे इथे सगळेच चांगल्या घरचे लोक आहेत ...सगळे आपापल्या घरचे राजा आहेत ..परंतु इथे आपल्या मानसिक सुधारणे साठी ..हे सगळे सगळ्यांना करावे लागते ..शिवाय झाडू मारणे हे काही हलके काम नाही ...घरी हे काम आपल्या घरातील स्त्रिया करतातच की..असे तला समजावले..परंतु तो अजिबातच झाडू मारणार नाही म्हणून हटूंन बसला .मग आम्ही आयडिया केली ..तू नको मांरूस झाडू तुला आवडत नसेल तर ..पण मग तुला इथे ज्या आठ बिड्या मिळतात त्या मिळणार नाहीत ..ही मात्र बरोबर लागू पडली ..बिडी मिळणार नाही म्हंटल्यावर तो नाईलाजाने झाडू मारण्यास तयार झाला ..असे कटकट करतच दहा दिवस उलटले ..रविवारी जेव्हा त्याची आई भेटायला आली तेव्हा याने आता मी सुधारलोय .घरी घेवून चाल म्हणून तगादा लावला तिच्यामागे..तिला अनेक तक्रारी केल्या ..ती आम्हाला म्हणाली ..अहो हा सांगतोय ते बरोबर आहे ..घरी खरेच याने कुठलेच काम केले नाहीय कधी ..याचे वडील सैन्यात मेजर होते ..आमच्या घरी नेहमी आॅर्डली असे सगळ्या कामांसाठी ..याला खूप लाडात मोठा केलाय आम्ही ..तेव्हा कृपया याला झाडू मारायला सांगू नका ..झाडू मारणे हे हलके काम नाही हे तिला पटवायला आम्हाला खूप कसरत करावी लागली ..तुम्ही त्याचे फार लाड केलेत म्हणूनच तर तो बिघडलाय ..याला आपण सर्वसामान्य आहोत असे वाटत नाहीय ..एखाद्या राजपूत्रा सारखे स्पेशल आहोत असे वाटतेय ..आपण काहीही केले तरी..कसेही वागले आपले काही वाकडे होणार नाही हा अहंकार आहे याचा ..तुम्ही किती दिवस पुरणार आहात याला ? केव्हातरी याला जगाचा सामना करावा लागणारच आहे ..संघर्ष करावा लागणारच आहे ..त्या साठी आम्ही त्याला तयार करतोय ..अहंकार कमी केल्याखेरीज कायमची व्यसनमुक्ती मिळणे कठीण असते ..दारू मुळे माझे काही नुकसान होऊ शकणार नाही हा अहंकारच तर आहे याचा...म्हणूनच तर तो बिनदिक्कत दारू पितो ..खूप समजावले त्याच्या आईला ..मात्र तिने आमचे ऐकले नाही ..मुलाच्या हट्टाला बळी पडली बिचारी ..त्याला उपचार पूर्ण न करताच डिस्चार्ज करून घेवून गेली ..
पालकच ऐकत नाहीत म्हंटल्यावर आमचा नाईलाज असतो..आम्ही जावू दिले त्याला ..महिनाभरातच त्याच्या आईचा फोन आला ..अहो याचे पिणे पुन्हा वाढलेय ..आता स्वतःहून यायला तयार नाहीय तो तुमच्याकडे ..मी याला रोज फक्त एक क्वार्टर पिण्याची परवानगी दिली असूनही हा जास्त पितोय ..कृपया तुम्ही त्याला जबरदस्ती घेवून जा ..धन्य होती त्या आईची ..मुलाच्या हट्टापायी त्याला रोज एक क्वार्टर पिण्यास परवानगी दिली होती तिने ..अर्थात दारुड्याला अशी मर्यादा पाळता आली असती तर तो दारुडा झालाच नसता ..आम्ही तिच्या विनंती नुसार त्याला आणायला त्याच्या घरी गेली तर संभ्रमात पडलो ..छोटेसे दोन खोल्यांचे घर ...ते पण भाड्याचे..तो म्हणला तसे मालदार वगैरे नव्हते घरचे लोक ..मग त्याच्या आईकडून समजले की वडील गेल्यावर भावू पुण्याला नोकरी लागली म्हणून तेथे गेला होता ..त्या दरम्यान याला व्यसन लागलेले ..त्यासाठी वडिलांची सगळी जमापुंजी याने दारूत उडवली होती ..आईच्या मागे तगादा लावून ..राहता बंगला विकून ते पैसे देखील याने दारूत उडवलेले ..अगदी आईचे दागिने सुद्धा याच्या उंची राहणीमाना पायी विकावे लागलेले ..मोठ्या भावाच्या लग्नात थोडेफार खर्च झाले होते ..बाकी सगळे याने चैन करून दारू पिवून उडवले ..आता सध्या आईला वडिलांची पेन्शन मिळतेय त्या वर घर चालत होते ..शिवाय मोठा भावू आईला लागले तर मदत करीत असे .. आम्ही त्याला जबरदस्तीने उचलून आणले तेव्हा त्याने आईला खूप घाण घाण शिव्या घातल्या त्याने ..ती बिचारी आमच्याकडे केविलवाणे पणे पाहत राहिली !
( व्यसनमुक्ती केंद्रात बिड्या कशा देतात हा प्रश्न वाचकांच्या मनात असेल ..एखाद्या व्यसनीला दारू अथवा दृग्स खेरीज तंबाखू अथवा स्मोकिंग याचे को-अॅडीकशन असतेच ..अशा वेळी एकदम सगळी व्यसने बंद केली तर तो अधिक बैचेन होतो ..उपचारात भाग घेण्यास मनाई करतो ..म्हणून त्याचे प्रमुख व जास्त नुकसान करणारे व्यसन बंद करण्यावर भर दिला जातो ..दारू अथवा ड्रग्स मुळे व्यसनीचे शारीरिक ..मानसिक .आर्थिक ..कौटुंबिक ..समाजिक ..अध्यात्मिक अश्या वेगवेगळ्या पातळ्यांवर नुकसान होते ..तर तंबाखू मुळे केवळ त्याचे व्यक्तिगत असे शारीरिक नुकसान होते .. म्हणून त्यातला त्यात सौम्य म्हणून आम्ही पालकांच्या परवानगीने उपचार घेणाऱ्या मित्रांना कमी प्रमाणात तंबाखू अथवा बिडी देतो ..दारू सोडून काही वर्षे झाली की तंबाखू देखील सोडायची हे अभिप्रेत असतेच )
( बाकी पुढील भागात )
No comments:
Post a Comment